हल्ली इतिहास बदलून मनाला वाटेल तसा लिहिला जातो म्हणतात ना.. पण हे आपल्या घरापर्यंत येईल असं नव्हतं वाटलं.

झालं असं, नुकत्याच अनुभवलेल्या- उपभोगलेल्या आजोळच्या रहिवासाचा अंमल अबीरच्या मनावर अजून कायम आहे.मुर्डीला- अर्णव आणि अबीरने "आबा! एक काम होतं! एक गोष्ट सांगता?" असं विचारून शिवचरित्राचा रतीब रात्रंदिवस लावून घेतलेला. त्यात भर म्हणजे एक दिवस मामाने "शेरशिवराज" सिनेमा बघायला लावून दिला. इतके दिवस आबांच्या कथाकथनातून आणि "दुन्दूभी निनादल्या" ह्या पद्यातून ऐकलेला अफजलखान प्रत्यक्षात बघायला मिळाला😃

एरवी बेडक्या, चिचुंद्रया, पाली ह्यांना मारू नका असे म्हणणारी मोठी माणसं अफजलखानाच्या बाबतीत एवढं दयाळू धोरण ठेवून नाहीत हे पोरांनी ओळखलं. मग जसं शाळा शाळा खेळूया, दुकानदुकान खेळूया असं चालतं, त्यात युद्ध युद्ध खेळूया अशी भर पडली🤦🏼‍♀️  पण शाळा शाळा खेळताना कसं- एकजण गुरुजी, बाकीचे विद्यार्थी, तसं युद्ध युद्ध खेळात अफजलखान व्हायला कुणी तयार नाही😃

मग मुंबईची प्राचीआजी आलेली, तर स्पंदनबरोबरच तिलापण खेळायला घेतलं गेलं, मग प्राची आजी अफजलखान.. आणि पोरांनी - महाराज, जिवा महाला, आणि सय्यद बंडा अश्या भूमिका वाटून घेतल्या.. कोथळा काढला जाऊन "दगा दगा" ओरडत मरण्याचं नाटक वगैरे तिच्याकडून व्यवस्थित करून घेतलीन पोरांनी🤣

मग आम्ही पंचनदीला आलो. आता एकट्याने युद्ध युद्ध खेळायचा कार्यक्रम सुरू झाला. पडवीतून वर चढण्याच्या तीन पायऱ्या हा प्रतापगड, त्याच्या पायथ्याशी युद्ध😃 त्यात घरातील अर्धीअधिक उश्या- पांघरुणे गनीम म्हणून धारातीर्थी पाडून झाली. हातात लाकडी पट्टी घेऊन तलवारीसारखी फिरवत उड्या मारणं सुरू होतं.

इकडे मी माझ्याच व्यापात- संध्याकाळी डास येतात म्हणून धुरी करायला जमिनीवर बसले होते, तर तलवार फिरवत येऊन हा मावळा पाठीत धडकला.

"अरेss.. काय चाललंय? मी विस्तवाशी काम करत्येय ना? मला भाजायला व्हावं असं वाटतंय का तुला?" असा आरडाओरडा मी केला. 

मग मावळा माझ्या बडबडीकडे सपशेल दुर्लक्ष करून जरा पुढे सरकून लढण्यात मग्न झाला. एकीकडे अफजलखान, फाजलखान, नेताजी, पंताजीकाका अश्या हाकाट्या सुरूच होत्या.

थोड्या वेळाने बाबा घरी आल्यावर बाबाला इतिहासातील नवीन ज्ञान देण्यात आलं- "तुला सांगतो, अफजलखान आंघोळीचं पाणी तापवायला विस्तव पेटवत होता, तिथे जाऊन आमच्या महाराजांनी त्याचा कोथळा काढला"

🤣🤣🤣🤦🏼‍♀️🤦🏼‍♀️🤦🏼‍♀️

©ऐश्वर्या पेंडसे जोशी

तोतोछान

"तोतोछान- एक स्वच्छ प्रेमळ सोहोळा" 

प्रणव आणि अवनीच्या नवीन आस्थापनाचा पहिला वाढदिवस. बरेच आप्तेष्ट जमलेले. कुतूहल, हेटाळणी,कौतुक, अश्या विविध भावना होत्या लोकांच्या मनात. 

"हे कसलं नवीन खूळ! हाss मेल्यानो, आजवर कधी कुणाला पोरं झाली नाही होय? गो बाय माझे! हा प्रणव का तान्ह्या पोरांना आंघोळी घालाचाय.. काय तरी एकेक.."

"एकटा प्रणव नव्हे हो, अशी आणखीही पोरं आहेत त्याच्याकडे कामाला. बायकात पुरुष लांबोडे हवेत कश्याला मी म्हणते!"

"नवीन काहीतरी धडपड करतायत ही मुलं, कौतुक आहे! काम जबाबदारीचं आहे खरं, पण नीट निगुतीने करायला मात्र हवं!"

अश्या विविध प्रतिक्रिया येत होत्या. प्रणव आणि अवनी हे सगळं ऐकून घेऊन कार्यक्रम नीट होईल इकडे लक्ष देत होते. तालुक्याच्या ठिकाणी असणारे प्रथितयश बालरोगतज्ज्ञ कार्यक्रमाला प्रमुख पाहुणे म्हणून यायचे होते. सगळी तयारी पूर्ण झाल्याची खात्री करून घेऊन दोघे जरा शांत बसले. कार्यक्रम सुरू व्हायला थोडा अवकाश होता. अवनीची विचारचक्र सर्रकन 10 वर्ष मागे धावली.

"आई ग, सुलूताई पण नाही जमणार म्हणाली. आजकाल तिला झेपत नाही म्हणते ती." - 

बाहेरून घरात आलेला प्रणव हताशपणे सांगू लागला.

"अरे देवा! होय का? असूंदे, मी अजून चंगली खमकी आहे म्हणावं.. अवनी, तू काही काळजी करू नको हो, मी तुझी सासू अजून एवढी म्हातारी नाही झाल्ये. अगो माझी दोन, वन्संची दोन, भाऊजींची दोन इतक्या मुलांना तेल मालिश,आंघोळ, शेकशेगडी सगळं केलेलं हो मीच! आता नातवंडाच कराला का मला जड व्हयचाय!" सुनीताकाकूने- अवनीच्या सासूने कंबर कसली.

अवनीच्या प्रसूतीची वेळ जवळ येत होती. हॉस्पिटलमध्ये न्यायची बॅग, बाळंतिणीचा खुराक, बाळासाठीच्या गोष्टी सगळं नियोजन झालं, पण बाळाच्या आंघोळीला आणि अवनीच्या तेल लावण्याला  मावशी मिळेना. गावात हे काम करणाऱ्या पूर्वापार जुन्याजाणत्या बायका आता भारीच थकलेल्या. आणि त्यांच्या लेकीसुनांनी मुंबईची वाट धरलेली. बरं, पांढरपेशा सुखवस्तू घरातील पोक्त स्त्रियांना हे काम दुसऱ्याच्या घरी जाऊन करणे तेव्हढेसे रूढीसंमत नाही. 

शेवटी सुनीताकाकूनी स्वतःच ते काम अंगावर घेतले.

हाहा म्हणता तो दिवस आला. अवनीचे सिझेरियन झाले आणि प्रयागचा जन्म झाला. 3-4 दिवसांनी घरी आल्यावर लगेचच सुनीताआजीला जाणवलं-  लेकरे-भाचरे व पुतण्याना न्हाऊमाखू केलं त्याला आता 25 वर्ष लोटली आहेत.. हात पाय नी पाठ कम्बर बोलू लागलेत. त्यात अवनीचे सीझर झालेलं, तिला हवं नको बघा, तिचे चार वेळेस गरम खाणं पिणं बघा, घरकाम बघा... आणि शिवाय प्रयागचे न्हाऊमाखू आणि अवनीचे तेल मालिश... जीव दमून गेला आठवड्यातच. 

त्यांची दगदग बघून आणि वर आपलं त्यांना करावं लागतं हे बघून अवनीला कानकोंडं झालेलं.  कितीही प्रेमळ असली तरी ती सासूच, त्यामुळे किरकोळ का होईना पण मतभेद- मनभेद सुरू झालेच. प्रणवच्या सुटीच्या दिवशी व घरी असेल तेव्हा जास्तीत जास्त मदत तो करतच होता. सासरेबुवांचा तर बालसंगोपन व घरकाम/स्वयंपाक ह्याच्याशी दुरान्वये संबंध नव्हता. अवनीच्या माहेरी तिची वयोवृद्ध आजी असल्यामुळे आईला तिथे येणे शक्य नव्हते.

हा सगळा थाटमाट बघून अवनीने आपले बाळंतपणाचे कौतुक आवरते घेऊन कामकाजाला सुरुवात केली होती.

हळूहळू ते अवघड दिवस संपले आणि दोन वर्षांत ओवीचा जन्म झाला. मागचे अनुभव जमेस धरता आणि आता सुनीताकाकूची अजूनच कमी झालेली कार्यक्षमता बघता तीन दिवसाच्या ओवीला आंघोळ घालण्याचे काम प्रणवने सुरू केले. टाके दुखायचं थांबल्यावर पुढच्या पंधरा दिवसात अवनीही ह्या कामात तरबेज झाली. ओवीचंही बालपण पुढे सरकलं आणि हे सगळे प्रकार 'आठवणी' ह्या कप्प्यात जाऊन बसले!

काही दिवसातच गावातच राहणाऱ्या त्यांच्या मित्राकडे बाळ जन्माला आलं, आणि पुन्हा ह्या सगळ्या चर्चा नव्याने सुरू झाल्या.  मित्र फिरतीच्या नोकरीचा, घरात वडीलधारी कुणी नाहीत.. क्षणाचाही विलंब न करता अवनी व प्रणव त्यांच्या मदतीला धावले. सकाळी लवकर उठून आपल्या घरचं आवरून दोघेजण तिथे पोचत. प्रणव बाळाला तेल लावून, आंघोळ घालून, अगदी तिटी लावून , धुरी देऊन, बाळाची दृष्ट सुद्धा काढून मग बाळ आईच्या ताब्यात देई. मग तो त्याच्या कामाच्या ठिकाणी जायला निघे. तोपर्यंत अवनी बाळाच्या आईला तेल मालिश, शेक शेगडी करून घेई.

सुशिक्षित, पांढरपेशा घरातील हे दोघे हे असले काम करतात- विशेषतः प्रणव- हाफ पॅन्ट घालून,पाटावर लांब पाय पसरून बसून, बाळाला (तेही लोकाच्या) पायावर घेऊन आंघोळ घालतो हा अतिशय कुचेष्टेचा विषय झाला.  पण स्वतःचे अनुभव आठवले की ह्या दोघांना त्या कुचेष्टेचे काही वाटेना!

पुढे हेच कुचेष्टा करणारे स्वतःवर  वेळ आली की ह्या दोघांना गळ घालू लागले. मित्राच्या मुलासाठी मैत्रीखातर केलेत, पण आमच्याकडे याल का? पैसे घ्या रीतसर! अश्या विचारणा होऊ लागल्या. पंचक्रोशीतील निमंत्रणे येऊ लागली. सुरुवातीला ओकवर्ड वाटणारा प्रणवचा वावर- त्याच्या सभ्य, सुसंस्कृत आणि कुटुंबवत्सल स्वभावामुळे माताभगिनींना अगदी कम्फर्टेबल वाटू लागला. पुरुष डॉक्टरप्रमाणेच त्यालाही स्वीकारार्हता मिळाली. 

अवनी सुद्धा अगदी मोठ्या बहिणीने धाकट्या बहिणीला प्रेमाने समजावून सांगावे तसे सर्व सोपस्कार हळुवारपणे करायची. मदत नाही काडीची, पण आगाऊ प्रश्न विचारून त्या नवमातेचा आत्मविश्वास खच्ची करणाऱ्या भोचकभवान्या कितीतरी असतात आजूबाजूला.. अवनी मात्र तज्ज्ञांच्या मदतीने शास्त्रीय माहिती मिळवून, त्याला स्वतःच्या अनुभवाची जोड देत असे. आईचा आहार, स्तन्यपानातील समस्या ह्या बाबतीत अगदी प्रेमाने मदत करत असे. 

बाळंतपणाचे 2/3 महिने उरकले की बाळाची अंघोळ आई बाबांनी स्वतःच घालावी असं ट्रेनिंगही दिलं जाई.

प्रणवचे उत्तम चालणारे मेडिकल स्टोअर्स आणि अवनीचे गणिताचे क्लासेस सांभाळून सर्व लोकांच्या ऑफर स्वीकारणे अशक्य होऊ लागले आणि तिथूनच तोतोछान चा उगम झाला!

गावातून तरुण मंडळी मुंबईत जायला फार उत्सुक असतात, त्यांना इथेच काम मिळवून देण्याच्या हिशोबाने प्रशिक्षण देण्यात आलं. अश्या सुशिक्षित, स्मार्ट तरुण मुलामुलींची टीम गोळा झाली. आंघोळवाल्या मावशी बिझी,  म्हणून बाळाला वाट्टेल त्या वेळेस आंघोळ घालण्याचा ट्रेंड 'तोतोछान' मध्ये नव्हता. सकाळी एका ठिकाणी काम करुन तोतोछानच्या कर्मचाऱ्याची मामा-मावशीची जोडी आपल्या दुसऱ्या कामाला/शिक्षणाला मोकळी होई. बाळासाठी मामा-मावशी जसे जवळचे असतात तसेच ही मुले वागत, ते अर्थातच बाळंतिणीलाही आपल्या भावंडांप्रमाणे कम्फर्टेबल वाटले पाहिजेत असा कटाक्ष ठेवण्यात आला. 

कसोशीने पाळलेली स्वच्छता, घरात ज्येष्ठ स्त्रिया असल्यास त्यांच्या मतांचा आदर करत काम करण्याची सवय, वेळेत पोचण्याचा काटेकोरपणाबरोबरच- बाळ झोपलं आहे, आईचं खाणं व्हायचंय, अश्या वेळेस घिसाडघाई न करता थांबण्याची तयारी, विशेषतः तोतोछान मधील मामा मंडळींना महिलावर्गाशी वागण्याबद्दल विशेष सूचना होत्या. तसेच त्यांचा पूर्वेतिहास जाणून घेऊनच नेमणुका केलेल्या होत्या.  टीम तोतोछान चा छान जम बसू लागला. आज ह्या आस्थापनाच्या कल्पनेचे बीज रुजले त्याला एक वर्ष पूर्ण झाले आणि त्यानिमित्तच हा कार्यक्रम होता.

प्रमुख पाहुणे म्हणून बोलावलेले बालरोगतज्ञ आले. ह्या संकल्पनेचे त्यांनी अगदी तोंडभरून कौतुक केले. काहीही शास्त्रीय माहिती/ज्ञान कधीही लागले तरी मार्गदर्शन करण्याची तयारी दाखवली. तसेच भविष्यात लवकरच एखादया Lactation Consultant ना ह्या परिवारात निदान व्हर्च्युअली तरी समाविष्ट करा असा सल्लाही त्यांनी दिला. कारण सुरुवातीच्या अवघड दिवसात हा प्रश्न ना आईच्या डॉक्टरांकडे विचारला  जातो, ना बाळाच्या डॉक्टरांकडे!

सुनीताकाकूनी भाषणातून आपल्या मुलाचे व सुनेचे कौतुक करतानाच, ह्याच आस्थापनात एक भाग म्हणून बाळंतिणीसाठी पथ्याचा डबा, तसेच पौष्टिक खुराक ऑर्डरप्रमाणे पुरवण्याचे डिपार्टमेंट स्वतः हौसेने सांभाळणार असल्याचे जाहीर केले.

उपस्थित मंडळींमधील कित्येक भावी आई-बाबा व भावी आजीआजोबा यांना निश्चिन्त करून कार्यक्रम संपला. आता उद्यापासून 'तोतोछान' चा सुंदर गणवेश घातलेले आंघोळमामा आणि मालिशमावशींच्या दुचाक्या तालुकाभर फिरू लागणार होत्या.. महिलांची मक्तेदारी असलेल्या करियरच्या एका क्षेत्रात पुरुष शिरकाव करणार होते.

मूळ संकल्पना- अजय जोशी

लेखन ©ऐश्वर्या पेंडसे जोशी

रंगुनी रंगात साऱ्या

महिलामंडळींपेक्षा पुरुषमाणसांना रंगांचं ज्ञान अंमळ कमीच असतं, ह्यात बहुतेक कुणाचं दुमत नसावं. काही वर्षांपूर्वी माझ्या एका मैत्रिणीचा मुलगा व दुसऱ्या एका मैत्रिणीची मुलगी हे साधारण समवयस्क असलेले- 3-4 वर्षांचे. त्यापैकी मैत्रिणीचा मुलगा एकदा म्हणत होता, 

"माझा रंग शर्ट भिजलाय पाणी पिताना!"

ह्या वाक्याचा अर्थ लावून मेंदू दमला, शेवटी त्याच्या आईने उलगडा केला- अगं 'रंग शर्ट' म्हणजे त्याचा एक लाल रंगाचा शर्ट..🤣'

जगातला सर्वात भडक उठावदार रंग हाच मुळी त्याने 'रंग' ह्या एका शब्दात उरकून टाकला होता..

त्याच वेळी, त्याच वयाची असलेली मैत्रिणीची मुलगी मजेंटा, नेव्ही ब्ल्यू, ऍक्वा ग्रीन असले तपशीलवार रंगसुद्धा ओळखून, बोलताना त्यांचा उल्लेख करायची. तिची आई ही बुटीकची मालकीण असल्याचाही तो परिणाम असणार..

तेव्हा अस्मादिक मात्र पोरं-बाळं, संगोपन, जडणघडण असल्या भानगडीपासून कोसो दूर असलेले शिंगलत्वाचे स्वच्छंदी आयुष्य जगत असल्याने "प्रत्येक मूल वेगळं असतं, त्यांच्यात तुलना करू नये" ह्या ज्ञानापासून वंचित होते.

 

तेव्हा सुद्धा कपाट उघडलं की आईच्या व माझ्या खणात असलेली विविध रंगांची रेलचेल दिसते.. आणि बाबा व भाऊ यांच्या खणात ठराविक काळा, पांढरा, राखाडी, आकाशी, चॉकलेटी, अतीच झालं तर लिंबू कलर वगैरे, आणि संघ गणवेशाचा खाकी एवढेच रंग दिसतात ह्याची नोंद मेंदूने घेतली होती.

पुढे स्वतःलाच मुलगाबाळ (मराठीत- बेबीबॉय) झालं, तो मोठा होऊ लागला. आता हा बारका रंगांशी कसा वागतो ह्याचं कुतूहल वाटायला लागलं. रांगत्या वयापासून त्याला माझ्या बॅग्स तयार करण्याच्या खोलीत मुक्त प्रवेश दिलेला आहे. नको असलेली छोटी कापडं, चिंध्या खेळायला दिल्या आहेत. शिवाय मी आणि माझ्या मदतनीस आपसात बोलत असतो ते त्याच्या कानावर पडत असतंच. 

"ह्याला हिरवी चेन लावू की पोपटी?" असं विचारताना कुठल्या दोन चेन मावशीच्या हातात आहेत हे तो बघत असतो, त्यामुळे रंगांच्या बाबतीत अगदीच 'हा' नाही राहिलाय😁 आणि नेहेमीच्या ढोबळ रंगांपेक्षा वेगळे असे बरेच रंग त्याने ऐकलेत.

नवरा मात्र रंगांच्या ज्ञानात जरा 'हा'च म्हणायला हवा.. तरी हल्ली रंगांचं नाव उच्चारल्यावर साधारण काय प्रकारचा रंग असावा ह्याचा त्याला तर्क करता येतोय- उदा. शेवाळी म्हणजे शेवाळ असतं कातळावर तसा असावा, किंवा डाळींबी रंग आणि डाळिंब फळ, अमसुली रंग आणि बरणीतलं आमसूल, लेमन यलो आणि लिंबू, यांचा काहीतरी परस्परसंबंध असेल इतपत प्रगती आहे. 

पण एकदा आमच्या दुकानात एक काकू छत्री विसरून गेल्या. घरी जाऊन त्यांचा फोन आला, "अरे अजय, तिथे मी माझी छत्री विसरले बहुतेक, राणी कलरची छत्री आहे का रे तिथे?"

"ऑ?? राणी कलर??? इथे तीन छत्र्या आहेत, त्यातल्या कुठल्या छत्रीचा रंग म्हणजे "राणीकलर" ते बघायला तुम्ही या इथे" असं सांगून फोन ठेऊन दिलंन🤣🤣🤣

कुठली राणी ह्या रंगाची होती कुणास ठाऊक? व्हिक्टोरिया की लक्ष्मीबाई? असं पुटपुटत हतबुद्ध झाला फक्त!

मग ही कैफियत ऐकून "अरे चिंतामणी कलर ह्या नावाचा पण रंग असतो, माहित्येय का तुला?" असं विचारून आणखी बुचकळ्यात टाकला त्याला..

आता खरी गंमत पुढेच- अबीरला अगदी रंगवून गोष्ट सांगत होते- टोपीवाला आणि माकडे. तर त्या टोपीवाल्याकडे खूप टोप्या होत्या.. त्यांचं वर्णन करायचं तर रंगांच्या नावांची जंत्री आलीच. लाल, निळ्या, हिरव्या, पिवळ्या, काळ्या, पांढऱ्या... असं करत करत अबीरकडून जास्तीत जास्त रंगांची नावं काढून घेत गोष्ट पुढे सरकत होती.. अबीर आठवून आठवून रंगांची नावं सांगतोय.. त्याच्याकडचा रंग-नाव-संग्रह संपत आला तशी शेवटी फिक्कट निळा, गडद निळा, असं सुरू झालं.. 

मग बाबा मदतीला धावून आला.. "अरे 'विनायक कलर राहिला !!"

आता चक्रावायची वेळ माझी होती...माझं हे 🤔🤔🤔 असं तोंड झालेलं बघून अजयला वाटलं काहीतरी गडबड आहे.

"असतो ना ग असा रंग? तूच मागे  कधीतरी म्हणत होतीस🤣"

मग एकदम ट्यूब पेटली..

"अरे! विनायक नाही रे बाबा, चिंतामणी! चिंतामणी कलर😂😂😂"

असो तसंही सुभाषितकारांनी म्हटलेच आहे- "सर्वदेवनमस्कारा: केशवं प्रति गच्छति"

चिंतामणी काय नि विनायक काय..

उद्या रामा ग्रीन सारखा लक्ष्मण ब्ल्यू दिसला कुठे तरी आश्चर्य नको वाटायला!

©ऐश्वर्या पेंडसे जोशी